Sosyologlar, Michael Burawoy’un “dört sosyoloji” yaklaşımını, yani profesyonel, politika, eleştirel ve kamusal sosyolojilerini iyi bilirler. Profesyonel sosyoloji, disiplinin temel konularını kapsar, ilgi çeken önemli sosyal fenomenler hakkında “nasıl” ve “neden” sorularını cevaplandırmak ister ve buna emek harcar. Politika sosyolojisi, kullanılabilir bulgu dayanakları inşa ederek eğitim, çalışma, refah ve sağlık gibi birçok bilgi alanı üzerinde politikanın oluşturulmasını ve uygulanmasını desteklemeyi amaç edinir. Eleştirel sosyoloji, disiplinin modus vivendisi (izlediği yol) ile ilgili refleksif bir ilgi gösterir. Ve Burawoy’un tercih ettiği kamusal sosyoloji, sivil toplumda ve kamusal alanda katılım ve tartışmaya bilgi sağlamayı ve harekete geçirmeyi amaçlamaktadır.
Önceden profesyonel sosyolojinin bilim insanı tarafından, politik sosyolojinin reformcu tarafından, eleştirel sosyolojinin radikal tarafından ve kamusal sosyolojinin demokrat tarafından temsil edilebileceğini söylemiştim. Ayrıca, her bir sosyoloji/sosyolog kendine özgü söylemsel bir ilgilenme/katılma tarzıyla (sosyoloji yapma şekli-çn) ilişkilendirilebilir. Bu yüzden bilim insanının profesyonel sosyoloji yoluyla ilgilenme tarzı kümülatif (birikimsel) olarak nitelendirilebilir. Bundaki amaç sosyal düzen ve sosyal değişimin sürekli daha geniş kapsamlı bir anlatısını sunmaktır. Reformcuların politik sosyoloji yoluyla ile ilgilenme tarzı (sosyoloji yapma tarzı) burada faydacı olarak ifade edilebilir. Bu durumda amaç, kamusal çoğunluğun çıkarını gözeterek ilişkilerin organize edilme ve gerçekleştirilme şeklini geliştirmektir. Radikallerin eleştirel sosyoloji yoluyla ilgilenme tarzı meta-teoriktir; refleksif olmaya ve benliği sorgulamaya (şahsi duruşunun etkileri üzerine düşünmeye) yönelik bir sosyoloji şeklidir. Demokratların kamusal sosyoloji yoluyla ilgilenme şekli iletişimseldir. Buradaki amaç, delillere dayanan fikir alışverişi, tartışma ve karar almaya sevk etmek için sosyolojinin tasavvurunu ve açıklamalarını kamusal alana önermektir.
Bu kısa blog yazısının amacı, Burawoy’un “dört sosyoloji” yaklaşımına izafe edilecek iki sosyoloji türünü daha tanıtmaktır. Bunlar; “öngörü sosyolojisi” ve “aksiyon sosyolojisi”dir. Öngörü sosyolojisi, kurumsal ve örgütsel alternatifleri araştırma amacını üstlenir. Örneğin, daha yeşil teknolojiler nasıl en etkili bir şekilde kullanılabilir? Amaca uygun bir konut programı için en iyi model hangisidir? Daha iyi bir sağlık hizmetinin nitelikleri nedir? Aksiyon sosyolojisi ise bulgulara dayalı sonuçlara ve önerilere uygun şekilde ideolojik muhalefete itiraz ederek kamusal sosyolojiyi sürdürür. Öngörü sosyolojisini sürdürenlerin vizyonerler olduğunu, iletişimsel bir ilgilenme tarzını kullanarak bunu yaptıklarını ve stratejik bir ilgilenme tarzını yaklaşım olarak kullanıp sosyolojinin mücadelesini verenlerin de aktivist olduğunu öne sördüm. Bu ideal tipler tabloda özetlenmiştir. Bunların ne anlama geldiklerini unutmayın.
Tablo: Altı Sosyoloji
| SOSYOLOJİLER | SOSYOLOGLAR | İLGİLENME TARZLARI |
| Profesyonel | Akademisyen | Kümülatif |
| Politika | Reformcu | Faydacı |
| Eleştirel | Radikal | Meta-Teorik |
| Kamusal | Demokrat | İletişimsel |
| Öngörü | Vizyoner | Kuramsal, hipoteze dayanan |
| Aksiyon | Aktivist | Stratejik |
Bu kavramların ideal tipik statüsünün üzerinde durmakla birlikte önemli bir nitelik de sundum. Bütün sosyologların bu altı sosyolojinin her birine katkıda bulunmasını kesinlikle önermiyorum. Tartıştığım konu, bir bütün olarak sosyoloji topluluğunun altı temelin hepsini kapsaması gerektiğidir.
Sağlık eşitsizlikleri sosyolojisi üzerine yayımlanmış bir makalede her bir sosyoloji türü için sorulabilecek anahtar sorulara örnekler verdim. Şöyle:
- Profesyonel sosyoloji/bilim insanı: Hangi sosyal yapılar veya mekanizmalar yaşam seyrinin her aşamasında sağlık ve uzun ömür için nedensel olarak kritik öneme sahiptir?
- Politika sosyolojisi/reformcu: Sağlık eşitsizlikleri üzerine yapılan bulgulara dayalı bir araştırma en etkili şekilde müdahalelere nasıl dönüştürülebilir? (aracılık edebilir-çn)
- Eleştirel sosyoloji/radikal: Güç ilişkilerinin göstergesi olan hangi engeller sosyolojinin sağlık eşitsizliklerine, bunun yayılması ve etkileri üzerine araştırmalara yaptığı kapsamlı katkıları geçersiz veya etkisiz hale getiriyor?
- Kamusal sosyoloji/demokrat: Sağlık eşitsizlikleri ile ilgili karar alma süreçlerinde hangi yollar ve araçlar, kamusal alanın protesto kolu aracılığıyla (protesto yöntemiyle) katılıma dayanan dahil etmenin en iyi olanaklarını sunar?
- Öngörü sosyolojisi/vizyoner: Farklı örgütsel ve/veya kurumsal değişim türleri nasıl daha eşit bir sağlık ve uzun yaşam dağılımını sağlayabilir?
- Aksiyon sosyolojisi/aktivist: Sosyologlar, genişlemelerinde veya derinleşmelerinde önemli bir paya sahip, statükoya bağlı olan çıkar gruplarına karşı, sağlık eşitsizlikleri tartışmalarında “işe yaramaz gösterilmeye”, göz ardı edilmeye veya gözden düşürülmeye en iyi bir şekilde nasıl direnebilirler?
Kaynaklar:
Burawoy,M (2005) For public sociology. American Sociological Review 70 4-28.
Scambler,G (2015) Theorizing health inequalities: the untapped potential of dialectical critical realism. Social Theory and Health 3/4 340-354.
Metnin kaynağı için tıklayın.
Yayımlanan bu yazı Türkçe’ye Yusuf Fırat tarafından sosyokritik.com için çevrilmiştir. Söz konusu metin, izin alınmadan başka bir web sitesinde ya da mecrada kısmen veya tamamen yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz.
